Canvas TracksToots 100
Toots was een publiekslieveling, maar hij werd ook op handen gedragen en bijzonder gewaardeerd door zijn collega's: muzikanten uit alle mogelijke genres en van overal ter wereld.
Wie was Toots Thielemans? Wie was die vogel met zijn herkenbare gefluit en zijn unieke geluid op gitaar en mondharmonica?
In deze aflevering van Canvas Tracks illustreren we dat met een selectie memorabele muzikale momenten en met de uitspraken van enkele grote jazzmuzikanten en andere beroemdheden.
(TIP: bekijk dit op je desktop, dan krijg je ook de audio bij de fragmenten)
John Lennon
John Lennon - gitarist, zanger"If it's good enough for George Shearing, than it's bloody well good enough for me."
De gitaar in zijn handen is een Rickenbacker. Die gitaar zou uitgroeien tot een van de meest iconische instrumenten van de prille rockmuziek. Dat was niet de verdienste van Toots Thielemans, wel van John Lennon. De Beatle kende de muziek van George Shearing en was gevallen voor de gitaarsound van Toots. Misschien had hij Toots live zien spelen op de Rickenbacker, of misschien had hij het instrument gezien op de hoesfoto van de elpee Shearing on stage! In ieder geval wilde Lennon er doodgraag zelf eentje hebben, zoals blijkt uit die gevleugelde uitspraak.
Toen The Beatles in 1960 in Hamburg waren, kon Lennon in de lokale muziekwinkel eindelijk zo'n Rickenbacker op de kop tikken. Het zou de sound van The Beatles bepalen. En het succes van The Beatles zorgde dan weer dat ook andere pop- en rockgitaristen zo'n Rickenbacker wilden bespelen: van Roger McGuinn van The Byrds over Johnny Marr van The Smiths tot Peter Buck van REM.
Orrin Keepnews
Orrin Keepnews - producer"If it's new and different sounds you're looking for, look no further."
Natuurlijk was de mondharmonica al een populair instrument in de Amerikaanse country en blues, maar dankzij Toots deed de chromatische harmonica zijn intrede in de jazz. Hij kon erop spelen en improviseren als de beste jazzcats van dat moment. Uit dat nietig instrumentje haalde Toots een sound die niet moest onderdoen voor wat saxofonisten als Lester Young of Charlie Parker uit hun toeter haalden.
Niet voor niets stond er op de hoes van zijn allereerste Amerikaanse plaat The Sound (1955) niet gewoon zijn naam naast de titel, maar wel 'The amazing Jean Toots Thielemans'. En in 1958 verscheen dan het album waarmee hij doorbrak bij het grote publiek in Amerika, en even later ook bij ons: Man bites harmonica!
Orrin Keepnews, een bekende jazzproducer in die tijd en de oprichter van het legendarische jazzlabel Riverside, prees in de hoestekst de unieke sound van Toots: "als je op zoek bent naar iets nieuws en anders, zoek niet verder."
Benny Goodman
Benny Goodman - klarinettist, orkestleider"I offer you an engagement."
In 1948 neemt Toots samen met wat kameroadjes in een garage in Brussel een arrangement op van Stardust, een populaire song uit het repertoire van de Amerikaanse pianist Hoagy Carmichael. Via via belandt die opname bij Benny Goodman, the king of swing, en die is aangenaam verrast. Meer zelfs: hij schrijft op 28 oktober 1948 een brief naar Toots om hem uit te nodigen voor een reeks concerten:
"Dear Mr. Thielemans, based upon my familiarity with your distinguished merit and ability as an harmonica and guitar player, I hereby offer you an engagement to perform your professional services with me and my orchestra at the Paramount Theatre, New York City, New York for an initial period of eight weeks at the compensation to you of $125 per week."
Toots is in de wolken met de brief en toont hem aan zowat iedereen in Brussel. Maar helaas: de aanvragen voor een visum en een werkvergunning worden geweigerd door de Amerikaanse instanties. In 1949, als Benny Goodman op tournee is in Europa, komt het er toch nog van en belandt Toots alsnog in het fameuze swingorkest. Van Stardust gesproken!
Quincy Jones
Quincy Jones - orkestleider, componist"Toots is my brother from another mother"
Voor Quincy Jones was Toots meer dan een vriend, hij beschouwde hem als een broer. En als een muzikant met het juiste DNA, wat dan stond voor Damn Nearly African!
Later zou Toots zelf vertellen dat hij een Afro-American Marollien was. Of dat Quincy Jones vanuit een opnamestudio eens dit bericht achterliet op het antwoordapparaat: "Hey Toots, I'm here with Ray Charles, and we wanna talk to your black ass!"
Toots en Quincy hebben veel samengewerkt: van filmsoundtracks over herkenningsmelodieën van televisiereeksen tot verschillende albums samen. Quincy vond Toots een van de grootste artiesten aller tijden. En hij vertelde ook dat de jonge Stevie Wonder ooit was begonnen met harmonica spelen omdat hij gehoord had wat Toots allemaal uit dat instrument kon halen. Als twaalfjarige bezorgde Little Stevie zijn platenlabel Motown een gigantische hit met het harmonicanummer Fingertips en de rest is geschiedenis.
Hier zie je Toots in 1982 met zijn versie van You are the sunshine of my life, een andere hit van Stevie Wonder.
John Scofield
John Scofield - gitarist"Zijn beheersing van de jazztaal is verbazend"
Toots speelde in 1993 nog eens op gitaar, dat deed hij lange tijd minder omdat zijn linkerhand door een beroerte in het begin van de jaren tachtig niet meer goed functioneerde. Als Toots in zijn latere carrière dan de gitaar weer bovenhaalde, dan was dat altijd een aangename surprise.
De veel jongere jazzgitarist John Scofield, onder meer bekend van zijn werk met Miles Davis, Charles Mingus en Joe Lovano, vindt dat Toots Thielemans onderschat wordt als gitarist. Scofield was nog maar een klein jongetje toen Toots bij George Shearing speelde, maar die opnamen maakten grote indruk.
"Zijn beheersing van de jazztaal is verbazend, zowel op harmonica als gitaar," zei Scofield daarover bij de negentigste verjaardag van Toots. Scofield noemde Toots bovendien "een lichtend voorbeeld voor alle jazzmuzikanten van mijn generatie."
Paul Simon
Paul Simon - popmuzikant"Meer Matisse dan Picasso"
Daarnaast heeft Toots ook heel wat jobkes in de wereld van de popmuziek gedaan. Denk aan Too late for goodbyes van Julian Lennon (zoon van John), of aan Leave a tender moment alone van Billy Joel, of aan de samenwerkingen met Ozark Henry en Sioen.
In 1975 speelt Toots mee op Still crazy after all these years, het derde soloalbum van Paul Simon na de breuk met Art Garfunkel. Ook bij de tournee voor die plaat is Toots van de partij. Zowel Toots als Paul Simon zouden bijzonder goede herinneringen aan die tournee overhouden.
Hier zie je Toots Thielemans in 1988 met zijn versie van I do it for your love, een nummer van Paul Simon uit Still crazy after all these years. Dankzij Toots zou het nummer uitgroeien tot een jazzstandard. Dat had alles te maken met de versie die hij in 1979 opnam met jazzpianist Bill Evans voor het album Affinity.
Voor Paul Simon is dat zijn favoriete cover van het nummer en hij noemt de touch van Toots emotioneel op een lichte en heldere manier: "Pastel-emotioneel. Meer Matisse dan Picasso."
Maria Schneider
Maria Schneider - componist, arrangeur, orkestleider"Toots is amazing"
Toen de Amerikaanse muzikante Maria Schneider nog op school zat, hoorde ze de versie van Toots met Bill Evans op het album Affinity (1979). Ze werd er op slag verliefd op.
Later, toen Maria al een bekende dirigent en arrangeur was en een eigen big band had, vertelde ze: "Als iemand me toen had gezegd dat ik ooit met Toots zou samenwerken, dan zou ik het niet geloofd hebben. Ik zou zelfs gezegd hebben: je mag me daarna doodschieten."
In 1994 had Maria Schneider een van haar eerste opdrachten in Europa en ze mocht één solist uitkiezen waarmee ze graag zou willen werken. "Bovenaan mijn lijstje stond Toots Thielemans," vertelde ze aan Radio 1, "en hij hapte toe. Ik schreef een heleboel arrangementen van nummers uit zijn repertoire en het werd een schitterende periode voor ons beiden."
Toots en Maria Schneider hebben verschillende keren samengewerkt. Hier zie je ze in een arrangement van Days of wine and roses, samen met het Brussels Jazz Orchestra op Jazz Middelheim in 2001.
Niels Lan Doky
Niels Lan Doky - pianist, filmregisseur"Je hoeft geen jazzfan te zijn om van Toots Thielemans te houden. Hij overstijgt de muziek."
Between a smile and a tear is ook de titel van een film die de Deense pianist en regisseur Niels Lan Doky heeft gemaakt. De documentaire gaat over de legendarische jazzclub Montmartre in Kopenhagen en de vele internationale sterren die er hebben opgetreden. Toots Thielemans figureert samen met onder meer saxofonist Johnny Griffin, violist Didier Lockwood en Niels Lan Doky zelf, terwijl ze de oude Montmartre-club nieuw leven proberen in te blazen, al was het maar voor twee dagen en speciaal voor de film.
In 2005 is de gelegenheidsband van Between a smile and a tear ook te gast op Jazz Middelheim. Ze spelen onder andere deze Body and soul, een klassieke ballad in het repertoire van Toots en een perfecte illustratie van zijn levensmotto.
Peter Vermeersch
Peter Vermeersch - componist, orkestleider"Toots is een soort Atomium."
"Dat is geen orkest," zei hij in een televisieinterview, "dat is geen harmonie, dat is geen fanfare... dat is een bende deugnieten!" Met veel liefde en respect werd Toots door de band opgenomen als een van de deugnieten voor een potje muziek met echo's uit de jazz, rock en meer.
Peter Vermeersch, klarinettist en artistiek leider van Flat Earth Society, houdt wel van wat muzikaal grensoverschrijdend gedrag of niet voor de hand liggende combinaties. Daarin heeft hij zeker wel wat gemeen met Toots en vandaar dat het zo goed klikte.
"Iedereen kent Toots," zo vertelde Peter Vermeersch nog op Jazz Middelheim, "zoals iedereen ook het Atomium kent. Toots is eigenlijk een soort Atomium voor mij. Ik ken ze allebei al heel mijn leven."
Barrack Obama
Barrack Obama - president van de VS"May Toots' music lead you and offer you consolation."
Twee jaar later, op 22 augustus 2016, blies Toots zijn laatste adem uit. Het einde van een muzikaal icoon met fans over de hele wereld. Zelfs de toenmalige president van de Verenigde Staten, Barack Obama, stuurde een mooi blijk van medeleven naar de weduwe van Toots:
"Dear Huguette.
I was deeply saddened when I heard about your husband's passing. I hope that shared memories will soften your suffering. Lift faith from the support of friends and family. Know that you will be in my thoughts for the next days. May Toots' music lead you and offer you consolation. I'm sure it will do this for all of us."
meer Toots Thielemans
Toots 90 van René Steenhorst en Peter De Backer, uitgegeven door Borgerhoff & Lamberigts (2012)
Belpop op VRT NU
Het verhaal van jazzlegende Toots Thielemans, de man die Molenbeek inruilde voor the Big Apple. Kijk op 30 april om 19u op Canvas of nu al op VRT NU.
toots100.be
100 jaar Toots Thielemans, overzicht van alle feestelijkheden en speciale evenementen
The sound of a Belgian legend
Tentoonstelling in de Albertina in Brussel, met nooit eerder vertoond muziek- en beeldmateriaal.
Tijdlijn Toots 100
Een chronologie van het leven en werk van Toots Thielemans, samengesteld door Radio 1 en Klara (beschikbaar vanaf 29/4)