Canvas CuriosaHet verhaal achter de keramieken deurgrepenEen Belgisch verschijnsel
Je kent ze wel, die kleurrijke deurgrepen, die overal in het straatbeeld te zien zijn. Vele tienduizenden voordeuren uit de jaren '60-'70 werden versierd met zulke keramische of geëmailleerde deurplaatjes. Het zijn wellicht de meest verspreide kunstwerkjes in België.
Nu nog zie je deze vintage deurgrepen bij tientallen, vooral aan iets oudere huizen. Let er eens op wanneer je over straat loopt. Je zal verbaasd staan over hun aantallen.
Is dit typisch Belgisch? Wie maakte die artefacten? Wie waren de anonieme kunstenaars van toen?
- Collage van 15 deurgrepen © Canvas Curiosa
Straatkunst
Toen na de Tweede Wereldoorlog de Belgische economie opnieuw opbloeide, kwam ook de bouwmarkt stilaan op gang. Dankzij de Wet De Taeye van 1948 kwam het verwerven van een eigen huis in het bereik van de gewone werknemer en was huisbezit niet alleen meer een voorrecht van de gegoede burgerij. Het optimisme, dat gepaard ging met Expo '58, leefde verder en werd zelfs bevestigd in de Golden Sixties. De Belg met zijn spreekwoordelijke baksteen in de maag bouwde erop los.
Woningen waren eenvoudig en werden vaak in rijen gebouwd. De bewoners zochten naar mogelijkheden om zich een beetje te onderscheiden. Het beste middel daartoe was de voordeur, als het ware het visitekaartje van een huis. Aluminium deuren - een modern en populair alternatief voor de klassieke houten voordeur - werden dikwijls versierd met een kleurrijke deurgreep, een metalen handvat waarop een decoratief plaatje in keramiek of email was bevestigd.
Deze deurgrepen werden aangeboden in alle mogelijke vormen, variërend in kleur en ontwerp, meestal in keramiek of email, soms ook in metaalreliëf en uitzonderlijk zelfs in hout. Tienduizenden, honderdduizenden exemplaren van deze deurplaatjes werden in de jaren '60-'70 verspreid over heel België. Want blijkbaar is het een typisch Belgisch fenomeen. In de ons omliggende landen zijn de keramische deurplaatjes een zeldzaamheid.
Huiseigenaars hadden meestal inspraak in de keuze van de deurplaatjes. Bewoners konden een keuze maken uit een catalogus of een collectie, maar het zal ook wel gebeurd zijn dat het plaatje gewoon werd meegeleverd met de aluminium deur.
Door de ruime toepassing van deze artefacten vinden we ook nu nog heel wat van deze keramiek- en emailplaatjes in het straatbeeld. Doe eens een wandeling in je buurt en de kans is groot dat je er enkele aantreft. Het zijn misschien wel de meest verspreide kunstwerkjes van België, alleszins streetart avant la lettre.
- Voorbeeld van een deurgreep © Canvas Curiosa
Erfgoed
Is het kunst, vintage design, ambachtelijke decoratie? Het is zeker een vorm van erfgoed. Al te vaak worden de oude aluminium deuren vervangen en verdwijnen de keramiek- of emailplaatjes in de afvalcontainer. Samen met nog andere belangstellenden wil Kathleen Boel vooral vermijden dat deze anonieme artefacten verloren gaan.
Opvallend is dat de deurgrepen duidelijke regionale verschillen vertonen; een gevolg van de stijl van de architect, de aanwezigheid van een lokale keramist of kunstenaar, de smaak en de financiële mogelijkheden van de bewoners of een bouwimpuls in een bepaalde periode. Door de bouwevoluties én modetrends te volgen, geven de handgrepen ook een tijdsbeeld weer. De keuze voor bepaalde motieven en kleuren zijn sterk beïnvloed door de trends uit de jaren '60 en '70. Denk aan de kleur oranje, héél populair in de sixties-seventies.
- Videomontage met 135 verschillende exemplaren uit de regio Brussel, Mechelen, Leuven en Herentals © Canvas Curiosa
Anonieme kunstenaars
De plaatjes die bij de aluminium deuren werden geleverd, werden uiteraard vervaardigd door keramisten, maar op enkele zeldzame exemplaren na zijn de plaatjes niet gesigneerd.
Enkele enthousiastelingen, zoals Kathleen Boel en Gerbrich Reynaert, gingen op onderzoek uit en konden uiteindelijk verschillende makers van de keramiek- en emailplaatjes identificeren. Kathleen Boel kwam uit bij een veertigtal. Soms waren het gerenommeerde keramisten en beeldhouwers, die zulke plaatjes maakten voor de huizen van vrienden en kennissen. In dat geval bleef de productie beperkt tot enkele exemplaren.
Maar elders waren keramisten aan het werk die duizenden, zelfs tienduizenden stuks vervaardigden. Er zijn namen bekend van makers die 's avonds op hun zolder creatief aan de slag gingen met keramiek en een heuse productielijn opzetten.
Sommige kunstenaars deden dit om den brode. Met hun gewone artistieke werk kwamen ze vaak niet voldoende aan de bak. De productie van deze keramiektegels bracht dan een uitweg en zorgde voor een extra inkomen. En ze konden er hun creativiteit in kwijt!
Omdat er diverse kunstenaars actief waren, kunnen we ook verschillende stijlen onderscheiden. De ene werkt abstract, strak geometrisch. Een tweede doet denken aan de drippings van Jackson Pollock. Nog anderen lijken verwant aan de kleurrijke composities van Joan Miró of Pierre Alechinsky. Naast deze internationale invloeden zien we naïeve kunstuitingen met volkse afbeeldingen van vogels, zeepaardjes of bloemen.
Ook de technieken variëren: van dikke pasteuze keramiekreliëfs tot gladde, glanzende emailplaatjes.
- Keramiekplaatje uit de reeks 'Inka', werk van Oswald Tieberghien © Canvas Curiosa
Expo en wandeling
Kathleen Boel bracht de geschiedenis van deze keramieken kunstwerkjes in kaart. Ze fotografeerde meer dan 3.000 deurgrepen uit het hele land en interviewde keramisten, verkopers en bewoners. Zo verzamelde ze tientallen grote en kleine verhalen. Tijdens een tentoonstelling in Herentals in maart 2023 kan je genieten van deze verhalen en foto’s. Aan de expo zijn ook geleide wandelingen gekoppeld.
Oproep
Maar Kathleen is nog steeds op zoek naar extra informatie over de kunstenaars achter deze artefacten. Ben je of ken je een keramist of kunstenaar die deze deurgrepen maakte? Heb je zelf een bijzonder verhaal over jouw voordeur? Laat dan iets weten via de website van de Alternatieve Kunstroute.
- Kathleen Boel bij de deurgreep waar het allemaal mee begon, een werkje van keramiste Elisabeth Vandeweghe © Kathleen Boel
Canvas CuriosaZin in meer Canvas Curiosa?Scroll door de voorbije afleveringen
De snowcats van Battel
In een vervallen loods in Battel bij Mechelen staan drie snowcats: rupsvoertuigen, bestemd voor een expeditie op de Zuidpool.
Wat staan die hier te doen? Reden deze wagens ooit rond op Antarctica? We gaan op bezoek bij de familie van de voormalige expeditieleider Tony Van Autenboer.
Terwaan, de verdwenen stad
Wie verloren rijdt tussen Rijsel en Calais, zou wel eens in Thérouanne kunnen terechtkomen. Niets doet vermoeden dat onder dit Noord-Franse tweestraten-dorp een oude bisschopsstad schuil gaat.
Hoe verdween die stad en haar kathedraal?
La Tour Belge
Sinds 1889 heeft Parijs zijn Eiffeltoren, een ijzeren gevaarte van 300 meter hoog. Maar wist je dat er ook een plan bestond om rond diezelfde tijd in Brussel zo'n houten toren te bouwen?
Canvas Curiosa vertelt het verhaal van het megalomane project van de Tour Belge, die nooit is gerealiseerd.
De groene steen van Koksijde
In Koksijde stond vroeger een enorme cisterciënzersabdij Onze-Lieve-Vrouw Ten Duinen. Vandaag blijven enkel maar wat muurresten over.
Een archeoloog deed een opmerkelijke vondst: een eeuwenoude, geheimzinnige groene steen van vreemde origine.
De hete zomer van 1540
Het is deze zomer al flink heet geweest. Maar de zomer van 1540, die was pas écht heet.
Kronieken vertellen dat heel Europa maandenlang zuchtte onder hitte en droogte.
Canvas Curiosa duikt in die zweterige zomer van 1540, dat bekend staat als het Grote Zonnejaar.
Tomorrowland avant la lettre, anno 1749
Stel je even voor: somptueuze decors, meeslepende muziek en een feestelijk vuurwerk voor een enthousiast publiek. De finale van Tomorrowland?
Neen, hoor, dit is de Londense première van ‘Music for the Royal Fireworks’ in het jaar 1749, gecomponeerd door Händel.
Het Koninklijk Paleis van Brussel
Op onze nationale feestdag van 21 juli passeert het militaire defilé voorbij het Koninklijk Paleis van Brussel. Een iconisch gebouw.
Vandaag kennen we het Paleizenplein met de ietwat pompeuze frontgevel, maar vroeger zag deze plek er helemaal anders uit.
Het verhaal achter de Guldensporenslag
Op 11 juli viert Vlaanderen de feestdag van de Vlaamse gemeenschap. Wat valt er te herdenken?
Tuurlijk, de Guldensporenslag van 1302, maar waarom is die veldslag zo belangrijk dat we er meer dan zeven eeuwen later nog naar teruggrijpen? We duiken de geschiedenis in.
De meridianen van Quetelet
Op verschillende plaatsen in België zijn geheimzinnige lijnen en punten te zien: een koperen strip in een kerkvloer, lijnen van kasseien op een marktplein, bronzen klinknagels in een straat...
Ontdek hier het hoe en waarom van de middaglijnen van Quetelet.
Hoe kwam Alfred Loewenstein aan zijn einde?
In 1928 was de Belgische miljonair Alfred Loewenstein een van de rijkste mensen ter wereld. Hij overleed op dramatische wijze: hij viel uit zijn privévliegtuig boven de Noordzee. Per ongeluk!
Tenminste, zo luidt de officiële versie...
De Paganini van Halle
In zijn tijd werd hij geroemd als de Paganini van de cello. We hebben het over François Servais, geboren als een eenvoudige schoenlappers- zoon in 1807 te Halle.
Naar aanleiding van de Koningin Elisabethwedstrijd die aan de cello is gewijd, zoomen we even in op deze opmerkelijke muzikant.
Wou Leopold II Nederland aanvallen?
In 1854 beraamt de jonge Belgische kroonprins Leopold - de latere koning Leopold II - geheime plannen om Nederland binnen te vallen.
Het ultieme doel is het regime aldaar omver te werpen en de zuidelijke provincies in te lijven bij België. Een idée folle of bittere ernst?
De Ishango-beentjes
In het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel bewaart men de Ishango-beentjes, gevonden in Congo. Ze zijn ruim 22.000 jaar oud en zouden de oudste getuigenissen zijn van wiskundig denken van de mensheid.
Is de wiskunde uitgevonden in prehistorisch Congo?
De zwarte lijfwacht van keizer Karel V
Wist je dat keizer Karel V in zijn hofhouding een zwarte soldaat had, die hem vergezelde als lijfwacht? Of als curiositeit?
Wij richten onze blik op een opmerkelijk schilderij: het unieke portret van de zwarte Afrikaan.
Een keizerlijk Canvas Curiosa-verhaal uit de 16e eeuw…
Spraken Adam en Eva Antwerps?
In de 16e eeuw stelde de humanist Johannes Goropius Becanus dat het Antwerps-Brabants rechtstreeks afstamde van de oertaal van de mensheid.
Lag het aards paradijs dan aan de Schelde?
Alle Sinjoren zijn daarvan overtuigd. Nu Canvas Curiosa nog...
Is de animatiefilm een Belgische uitvinding?
Wist je dat het de Belgische wetenschapper Joseph Plateau was die aan de oorsprong ligt van de animatiefilm en bij uitbreiding van de film tout court?
En wat heeft zijn uitvinding uit 1832 in hemelsnaam te maken met het Madouplein in Brussel?
De Romeinse groet, een fascistische verzinsel?
We kennen het allemaal als een omstreden gebaar: de fascistische Romeinse groet, vaak de Hitlergroet genoemd.
Wist je dat die erg lijkt op de vroegere Olympische groet? Vanwaar komt die? Is het inderdaad een oude Romeinse groet, zoals de Italiaanse fascisten beweren?
Romeinse keizer uit de lage landen
Wie spreekt over de Romeinse keizers, denkt aan Rome als machtscentrum van het Romeinse imperium. Maar wist je dat heel wat keizers niet afkomstig waren van Rome?
Een van hen, Marcus Aurelius Carausius, was een Menapiër uit het huidige West-Vlaanderen.
Sekswerker: het oudste beroep ter wereld?
Er wordt weleens smalend gezegd dat prostitutie het oudste beroep ter wereld is. Waar ligt de oorsprong van dit toch wel eigenaardige beroep?
Van de Sumeriërs over de oude Grieken via de middeleeuwse 'stoven' tot bij Toulouse-Lautrec... de geschiedenis van sekswerk.
Jaqcues Le Maire, de ontdekker van Tonga
De eilandenstaat Tonga kwam onlangs in de media door de vulkaanuitbarsting die daar plaatsvond.
Wist je dat deze eilanden in 1616 'ontdekt' werden door een ontdekkingsreiziger, afkomstig uit onze streken? Hij zette als eerste Europeaan voet op Tonga.
De Brusselse avonturen van Charlotte Brontë
De Engelse zusters Brontë zijn beroemd voor hun romans, die tot de wereldliteratuur behoren.
Wist je dat Charlotte en Emily in 1842 geruime tijd in een Brussels pensionaat verbleven? Charlotte werd verliefd op haar leraar en deed hier inspiratie op voor haar latere romans.
De paus uit de Nederlanden
Op 9 januari 1522 - 500 jaar geleden - werd Adriaan Boeyens uit Utrecht tot paus verkozen. Adrianus VI is de enige paus uit onze streken.
Wie was deze man? Hoe kwam hij als zoon van een eenvoudige timmerman op de pauselijke troon? En hoe verklaart men zijn plotse dood?
Het ware verhaal van de Schone en het Beest
Wie kent niet het sprookje van de Schone en het Beest, over een monsterlijk wezen dat verliefd wordt op een mooie jonge vrouw.
Het verhaal is gebaseerd op het leven van Petrus Gonsalvus, de weerwolfman uit Tenerife. Hij leidde een uitzonderlijk leven.
Het kommetje van Sint-Franciscus
Franciscus van Assisi bezat tijdens zijn leven drink- en eetkommetjes, die na zijn dood door zijn volgelingen als relieken werden bewaard.
Wist je dat twee van die kommetjes zijn overgebleven in Sint-Truiden en Herentals?
Maar zijn ze écht uit de 13de eeuw, de tijd van Franciscus?
Het verdwenen ministaatje
Ruim 200 jaar geleden ontstond een ministaatje. Het heeft net iets meer dan een eeuw bestaan. En wat meer is, nu ligt het in België.
Tussen Luik, Maastricht en Aken was ooit een uniek vierlandenpunt, want daar lag het ministaatje Neutraal Moresnet.
De vergeten vliegtuigramp van 1973
Op 22 december 1973 crashte een Caravelle van Sobelair tegen de bergen nabij Tanger, Marokko. 106 inzittenden, Sabenabemanning incluis, kwamen om. De grootste catastrofe uit de Belgische luchtvaartgeschiedenis.
En toch lijkt deze ramp vergeten.
Het verdwenen panorama
De Grote Moskee van Brussel is nu een niet echt fraai complex in het Jubelpark. Wist je dat dit gebouw er oorspronkelijk helemaal anders uitzag en dat het een expositieruimte was voor een panoramaschilderij van meer dan 100 meter lang?
Waar is dit schilderij nu naartoe?
De laatste gesneuvelde van WOI
Op 11 november 1918 werd in een treinwagon in Noord-Frankrijk de wapenstilstand ondertekend. Op die laatste oorlogsdag sneuvelden nog heel wat soldaten aan beide kanten van het front.
Wie was de allerlaatste soldaat die sneuvelde in de Groote Oorlog van 14-18?
Profeet Mohammed vertrapt?
Enkele jaren geleden veroorzaakte een foto van een Belgische preekstoel een rel in Turkije. Reden: in de kerk van Dendermonde staat een engel die een gebaarde man vertrappelt.
Volgens de Turkse media stelde dit de profeet Mohammed voor.
De huik, de Hollandse boerka
Vandaag kijken we met verontwaardiging naar Afghanistan, waar onder de taliban de boerka opnieuw zijn opgang maakt in het straatbeeld.
Wist je dat vanaf de late middeleeuwen in onze streken een gelijkaardige mantel werd gedragen? De huik.
Het verhaal achter de keramieken deurgrepen
Straatkunst
Erfgoed
Anonieme kunstenaars
Expo en wandeling
Zin in meer Canvas Curiosa?